“T?rk insan? çal??kan m??”  Bu sorunun objektif cevab?n? vermek için, T?rkiye’de insanlar?n ne kadar çal??t???na ve bu miktar?n di?er ?lkelere k?yasla ne durumda oldu?una bakmak gerekir.  Her ?lkede bir y?l içinde çal???lan toplam saat miktar?n?, o ?lkenin çal??ma ya??nda olan (15-64 ya? aras?) insan say?s?na bölersek ç?kan rakam, o ?lkede çal??ma ya??ndaki insanlar?n y?lda ortalama kaç saat çal??t?klar?n? gösterir.

A?a??daki grafik, Ekonomik ??birli?i ve Kalk?nma Te?kilat? (OECD)’den al?nan verilerle, T?rkiye’de ve baz? di?er ?lkelerde y?ll?k ortalama çal??ma saati miktarlar?n?n 1990’dan bu yana durumunu gösteriyor.

Gör?ld??? ?zere T?rkiye’de ki?i ba??na y?ll?k çal??ma saati ortalama 850 civar? iken, Fransa’da insanlar y?lda yakla??k 950 saat çal???yorlar.  Almanlar ki?i ba??na y?lda ortalama 1,050 saat çal???rken, bu rakam ?ngiltere’de 1,200 saate ula?m?? durumda.

T?rkiye, OECD ?lkeleri aras?nda, ki?i ba??na çal??ma saati aç?s?ndan, insanlar?n en az çal??t?klar? ?lke.

A?a??daki tablo, bu durumu ba?ka bir ?ekilde gösteriyor.  Bu tabloda ?lke isimleri birinci s?tunda, bu ?lkelerde 2005-2012 aras?nda ki?i ba??na çal???lan ortalama saat miktar? ikinci s?tunda gösterilmi? durumda.  Tablonun ?ç?nc? s?tununda ise, her ?lkedeki ortalama çal??ma saatinin T?rkiye’ye oranla ne durumda oldu?u gösteriliyor.   ?rne?in, T?rkiye’de 2005-2012 aras? ki?i ba?? ortalama çal???lan saat 844 iken, ?talya’da bu rakam 1,141.  Di?er bir deyi?le, ?ç?nc? s?tunda gösterildi?i ?zere, ?talya’da T?rkiye’den %35 daha fazla çal???l?yor.

T?rkiye ile di?er ?lke insanlar?n?n çal??ma e?ilimleri aras?ndaki uçurum â?ikar.  ?rne?in, Kanada’ da fert ba??na T?rkiye’ye oranla %51, G?ney Kore’de ise %76 daha fazla çal???l?yor.

T?rkiye’de ki?i ba??na çal??ma saatinin neden bu kadar d???k oldu?unu bir sonraki yaz?da aç?klayaca??m.  Fakat daha önce, bu kadar az çal??man?n toplum refah?na olan etkisini aç?klamakta fayda var.

Bir ?lkenin refah seviyesinin  önemli göstergesi, o ?lkede ki?i ba??na d??en gelirdir.  Bu da, o ?lkede bir y?l içinde elde edilen Gayr? Safi Milli Has?lan?n (GSMH) o ?lkedeki insan say?s?na böl?nmesiyle elde edilir.

Bu terimin (Gayri Safi Milli Has?la – GSMH) T?rkçesi ise ?lkede ?retilen mal ve hizmetlerin, ve dolay?s?yla, ortaya ç?kar?lan ?retimin toplam de?eri.  Bunun içinde ?lkede ?retilen her ?eyin de?eri var.  Çiftçilerin ?retti?i bu?day, karpuz ve elma, bal?kç?lar?n tutup satt??? bal?k, in?aat i?çisinin,  mimar?n?n ve m?hendisinin çal??mas?yla ?retilen binalar?n de?eri, otellerin ve lokantalar?n m??terilere sunduklar? hizmetler, seyyar sat?c?n?n satt??? mal?n katk?s?, banka memurunun m??terisine verdi?i hizmetin de?eri, doktorun hasta muayene ederken ortaya ç?kard??? sa?l?k hizmetinin de?eri; k?saca toplumda ne ?retilmi? ise, onlar?n toplam de?erlerine GSMH diyoruz.  Bu ortaya ç?kan toplam de?er, tabii ki toplumun bireylerine gelir oldu?u için, GSMH o ?lkenin toplam geliri anlam?na geliyor.

GSMH’y? insan say?s?na (Toplam N?fusa) böld???m?zde, o ?lkedeki ki?i ba??na geliri buluyoruz.

Ki?i ba??na gelir T?rkiye’de yakla??k 11,000 dolar iken, bu rakam ?spanya’da 30,000 dolar, Fransa’ da 43,000 dolar, Almanya’da 46,000 dolar ve ABD’de 53,000 dolard?r.

Ortalama vatanda??n refah d?zeyini gösteren ki?i ba??na geliri, geçici de?il, kal?c? olarak y?kseltecek politikalar?n tesbit edilmesi ve uygulanmas?, her ?lkede ekonomistlerin ve politikac?lar?n hedefleri aras?ndad?r.

Ki?i ba??na gelir (GSMH’nin Toplam N?fusa böl?nmesi), a?a??da gösterildi?i ?zere, 3 parçaya ayr?labilir.

Bu demektir ki, toplumun refah?n?n göstergesi olan Ki?i Ba??na Gelir,  yukardaki e?itli?in sa? taraf?nda olan 3 terimin çarp?m?na e?ittir ve dolay?s?yla bu terimlerden etkilenir.  Bu terimlerin artmas?, ki?i ba??na d??en gelirin y?kselmesini sa?lar.  Bu terimleri teker teker inceleyelim.

    Bu terim, toplumun 15-64 ya? grubundaki insan say?s?n?n toplam n?fusa oran?n? gösterir.  Bu oran y?ksek ise, çal??abilecek durumda olan (yani çok genç ya da çok ya?l? olmayan) insanlar?n oran? toplumda y?ksek demektir.  Bu oran?n y?kselmesinin ki?i ba??na d??en gelir miktar?n? nas?l etkiledi?ini görmek için basit bir örnek d???nelim.  ?lke 100 ki?iden olu?sun ve bu n?fusun 50 ki?isi 15-64 ya? aras?nda olsun.  Bu insanlar?n hepsi çal???p ?retse bile, toplumun ortalama geliri, bu 50 ki?inin ?retti?i gelirin toplam n?fus olan 100 ki?iye böl?nmesi ile olu?acakt?r.  ?te yandan, ayn? ?lkede 15-64 ya? grubunda 50 yerine 80 ki?i oldu?unu varsayal?m.  Bu durumda, ?retim potansiyeli olan insan say?s? daha fazla oldu?u için, bu insanlar?n çal??mas? durumunda, 80 ki?inin ?retimi 100 ki?iye pay edilecek, ve dolay?s?yla, ki?i ba??na gelir miktar? daha y?ksek olacakt?r.

15-64 ya? grubunun n?fusa oran? bir çok ?lkede %65 civar?ndad?r ve zaman içinde fazla de?i?mez.  Bu oran T?rkiye’de %67’dir.  Bu demektir ki, T?rkiye’nin ki?i ba??na gelirinin di?er ?lkelere göre d???k olmas?n?n nedeni, çal??ma ya??ndaki n?fus oran?n?n d???kl??? de?ildir.

   Bu terim, ?lkedeki toplam ?retimin toplam çal??ma saatine böl?nmesi ile elde edilir, ve dolay?s?yla saat ba??na elde edilen ?retimi belirtir.  Bu ise, o ?lkenin verimlilik d?zeyinin bir göstergesidir.  Bu oran?n artmas?, her bir çal??ma saati ile daha fazla ?retim yap?ld??? anlam?na gelir; ve bu da ortalama geliri (ki?i ba??na geliri)  art?r?r.

Çal???lan her bir saat ba??na elde edilen ?r?n miktar?n? gösteren bu terimi nas?l art?rabiliriz ?lke ekonomisinde?  Bu terimi art?rman?n bir yolu çal??anlar?n daha fazla teknoloji ve fiziki sermaye kullanmalar?d?r.  ?rne?in, bir  i?çinin kazma k?rek kullanarak 2 saatte yapt??? bir i?i, ba?ka bir i?çi makine kullanarak bir saatte yapabiliyorsa, bu demek olur ki, ayn? ?retim daha az saatte yap?lm??t?r; ve bu da ?retkenli?in artmas? anlam?na gelir.

Fakat, ?retkenli?i, yani saat ba??na elde edilen ?r?n?, yeni teknolojiler kullanarak art?rmak, özellikle geli?mekte olan ?lkelerde s?rekli olarak uygulanabilecek bir strateji de?ildir.  ?rne?in bankada çal??an memurlar?n bir mesai saatinde  ?rettikleri hizmet miktar?n?, bu bankalara bilgisayar ve para sayma makineleri alarak art?rabiliriz.  Fakat bu ?retkenlik art???n? s?rekli olarak tekrar edebilmek zordur, ç?nk? para sayma makinelerinin ve bilgisayarlar?n h?z? her y?l, bir önceki y?la göre, artmaz.  ?n?aatlarda kazma-k?rek yerine harç makinesi kullanarak i?çinin ?retkenli?ini dört kat?na ç?karabilirsiniz, fakat harç makinesi teknolojisi s?rekli olarak ayn? h?zda geli?medi?i için in?aat i?çisinin ?retkenli?ini s?rekli olarak art?rmak zordur.

Ayr?ca ve çok önemli olarak, ?unu da hesaba katmak gerekir ki, artan teknolojileri etkili olarak kullanabilmek için çal??anlar?n e?itim d?zeyi ve kalitelerinin de artmas? gerekir ki, bu da e?itim d?zeyi d???k ?lkeler için bir handikapt?r.

Dolay?s?yla, çal??anlar?n ?retkenli?inin göstergesi olan saat  ba??na elde edilen mal ya da hizmet miktar?n? (?ngilizce’den adapte tabiriyle, produktiviteyi) s?rekli olarak art?rmak çok zordur.

Gelelim ?lkedeki ki?i ba??na geliri belirleyen son terime: 

Yaz?n?n ba??nda belirtildi?i ?zere, bu terim, 15-64 ya? aras?nda olan, çal??ma ya??ndaki insan grubunun y?lda ortalama kaç saat çal??t???n? gösterir.  Bu rakam T?rkiye’de yakla??k  850 saat iken, Slovakya’da 1,020, Almanya’da 1,054, Polonya’da  1,155,  ABD’de 1,200 Japonya’da 1,400 saatdir.

T?rkiye’de  ki?i ba??na çal???lan saat miktar?n?n bu derece d???k olmas?n?n T?rkiye’nin gelir seviyesinin d???k olmas?na do?rudan etkisi vard?r.  Di?er bir deyi?le, çal???lan saat miktar?n?n y?kselmesi, ki?i ba??na d??en geliri y?kseltecektir. Daha da önemlisi, çok basit te?vik politikalar? ile ki?i ba??na çal???lan saat miktar?n?n artmas?n? sa?lamak, (hem de k?sa vedede), zor de?ildir.

T?rkiye’nin ki?i ba??na geliri 11,00 dolar civar?ndad?r.  Bu rakam?, on y?l içinde, bu seviyeden 17,000 dolar seviyesine  y?kseltmek hedefi koydu?unuzu farzedelim (ki, bu da Uruguay ve Slovak Cumhuriyeti’nin bug?nk? gelir d?zeyidir).  Bu, g?zel bir hedef olmakla birlikte, böyle bir amac?n gerçekle?mesi, e?er T?rkiye’de ki?i ba??na çal??ma saati artmaz ise, m?mk?n de?ildir.

Di?er bir deyi?le, birisinin size ?unu söyledi?ini  d???n?n. “Ben de kom?um kadar zengin olmak istiyorum.  Ama, kom?um kadar e?itimim yok. Ayr?ca, kom?um kadar çal??mak ta istemiyorum! Nas?l zengin olurum?””

Böyle bir sorunun cevab?n? vermek için ekonomist olmak gerekmiyor.

Sonuç olarak, az çal??ma ile çok ?retim ve çok gelir elde etmek, e?itim seviyesi ve be?eri sermayesi d???k olan ?lkelerde imkân dahilinde de?ildir.

T?rkiye’de ki?i ba??na çal???lan saat miktar?n?n d???k olmas?n?n sebebi nedir? Bu problemin çöz?m? var m?d?r?  Evet vard?r!  Bunu, bir sonraki yaz?da anlataca??m.

•