Kaliteli Eğitim Neden Talep Edilmez?

Satıcılar, sattıkları malın gerçek kalitesini bilirler. Fakat bazı piyasalarda alıcıların satın almayı düşündükleri mal ve hizmetlerin kalite düzeylerini gözlemlemeleri mümkün olmayabilir. Diğer bir deyişle, malın kalitesi hakkında alıcı ile satıcı arasında bilgi asimetrisi olabilir.

Örnek olarak, diyelim ki ikinci el otomobil almaya karar verdiniz. Piyasada beğendiğiniz model otomobilden görünüş olarak birbirine benzeyen 10 adet satılık araç olsun. Bu araçların fiyatları birbirlerinden farklı, fakat alıcı olarak sizin bu araçlar arasındaki kalite farkını ayırt etmeniz mümkün olmasın.  Bu durumda alıcılar nasıl davranır, satıcılar nasıl davranır ve piyasada nasıl bir denge oluşur?

Ekonomist George Akerlof’a 2001 yılında Nobel Ödülü getiren bilimsel çalışmalar göstermiştir ki malın kalitesi hakkında alıcı ile satıcı arasında bilgi asimetrisi olan piyasalarda, kaliteli ürünlere talep olması mümkün değildir. Akerlof ve diğer ekonomistlerin matematiksel modellerle ispat ettiği bu dengenin oluşma nedeni basittir. Bu tip piyasalarda alıcılar satın almayı planladıkları ürünün kalitesini değerlendiremedikleri için, birbirine benzeyen ürünler içinde daha pahalı olanı almaktan kaçınırlar; bu nedenle daha pahalı olan ürüne talep olmaz. Dolayısıyla, fiyatı daha yüksek (ve kalitesi de daha yüksek ) olan ürünler piyasadan çekilmek zorunda kalırlar. Sonuçta piyasayı düşük kaliteli ve düşük fiyatlı ürünler doldurur. Akerlof’un tabiri ile, piyasa ”çürük limonlar” piyasası haline dönüşür.

Burada önemli olan nokta şudur: Kaliteli ürün satın almak isteyenler bile fiyatı daha yüksek olan malı almaya teşvik edilemezler, çünkü alıcı açısından farklı ürünlerin kalite farklılıklarını ayırt etmenin yolu yoktur. Yukardaki araba örneğinde, dış güzelliği (kaporta vs.) birbirine benzeyen otomobillerin motor kaliteleri birbirinden farklı olduğu halde, alıcı bu kalite farkını göremezse, fiyatı daha fazla olan otomobili tercih etmeyecektir.

Piyasadaki 10 otomobilin satıcıları birbirleriyle rekabet halinde olsalar bile, kalitesi daha iyi olan ve daha pahalı otomobillerin satıcıları mallarının kaliteleri hakkında alıcıya inandırıcı sinyaller veremedikleri sürece, yüksek kaliteli malların alıcı bulması mümkün değildir.

Bu durum, üniversitelerin birinci sınıfında ekonomi derslerinde öğretilen ve aslında çok az sayıda piyasada geçerli olan “tam rekabetilkesinin çökmesinin bir örneğidir.

Satıcı ile alıcı arasındaki bilgi asimetrisinden dolayı çöken piyasaların örnekleri çoktur. Bunların en önemlilerinden biri “Eğitim piyasası” dır. Örneğin, son yıllarda yapılan akademik çalışmalardan biri, okul öncesi eğitim piyasasının bu şekilde bilgi asimetrisinden muzdarip “çürük limon” piyasası olduğunu göstermiştir.

Bu araştırmada okul öncesi (ana okulu) eğitim kurumları piyasası analiz edilmiştir.  Çocuklarını okul öncesi eğitim kurumlarına yazdırmak isteyen anne-babaların önünde fiyat açısından birbirinden farklı alternatif okullar vardır. Anne ve babalar çocukları için yüksek kaliteli eğitim arzu etseler bile, okullar arasındaki kalite farkını ayırt edemedikleri için, çocuklarını daha pahalı okula yollamaktan kaçınırlar. Bu durumda okulların kaliteli (ve daha pahalı) eğitim vermelerinin ekonomik mantığı yoktur. Kaliteli eğitimin üretilmesi okul açısından masraflı olduğundan, ve alıcılar kalite belirsizliği nedeniyle yüksek fiyatlı okullardan uzak durdukları için, okulların bu piyasada yüksek kaliteli eğitim üretme motivasyonları olmaz. Sonuç olarak piyasa düşük kaliteli okullar tarafından ele geçirilir.

Piyasanın Bu Şekilde Çökmesine Engel Olmanın Yolu Nedir?

Alıcı tarafından kaliteye talep olmasına rağmen piyasanın alıcı ile kaliteli ürün satıcısını bir araya getirememesi sebebiyle ortaya çıkan bu sorunun çözümü, problemin temelinde yatan “bilgi asimetrisi”ne çare bulmaktan geçer.

Bazı durumlarda üreticiler mallarının kalitesi konusunda inandırıcı sinyalleri tüketicilere kendileri ulaştırabilirler. Bunun bir örneği “Garanti Belgesi” dir. Benzerlerinden daha yüksek fiyatlı bir malın kalitesinin de daha yüksek olduğunun bir göstergesi, satıcının o malın kalitesini “garanti etmesi” ve alıcıyı kalite hakkındaki şikayetlerin tatmin edileceğine inandırması ile olur. Bunun çok kullanılan bir örneği bazı malların kırılma/bozulmaya karşı satıcı tarafından belli bir süre bedelsiz yenilenmesi taahhüdüdür.

Fakat “Garanti Taahhütü”nü her mal ve hizmet için gerçekleştirmek zordur. Örneğin, fabrikadan yeni çıkmış sıfır kilometrede otomobiller için garanti taahhütü yapılabilir, fakat ikinci el otomobiller için bu taahhüdün yapılması zordur. Aynı şekilde, garanti taahhüdünün hizmet piyasalarında uygulanması zordur.

Satıcı ile alıcı arasındaki bilgi asimetrisinden dolayı oluşan bu problemin daha geniş kapsamlı bir çözümü, mal veya hizmetin kalitesi konusundaki bilginin alıcıya bir üçüncü şahıs tarafından verilmesidir. Bu üçüncü şahıs, devlet ya da özel sektör olabilir.

Yukarda bahsedilen okul öncesi eğitim kalitesi hakkındaki bilgi asimetrisi problemine önerilen (ve bu öneriden sonra Amerika’da başarı ile uygulanan) çözüm, eğitim kurumlarının kalitelerinin bağımsız bir organ tarafından değerlendirilmesi ve bu bilginin halka ulaştırılmasıdır. Bu da, okulların öğrencilere verdikleri eğitimin kalitelerinin incelenip değerlendirilerek her okula verilen kalite puanının ilan edilmesi ve bu işlemin her yıl yenilenmesi ile olur.

Bu sistem sayesinde alıcılar birçok alternatif okulun kaliteleri hakkında bilgi sahibi olmakta ve daha kaliteli eğitim talep edenler bu talebin hangi okullar tarafından karşılanabileceğini görebilmektedirler. Öte yandan okullar bu sistem sayesinde kalitelerini alıcılara gösterebildikleri için, okulların kalitelerini artırmalarına imkân doğmuş olmaktadır.

Türkiye’nin Üniversite Piyasası

Türkiye’deki üniversite eğitimi yukarda bahsedilen “çürük limon” piyasasının bir örneğidir, çünkü üniversiteye girme çabası içinde olan öğrencilerin tercih etmeyi planladıkları üniversite ve bölümlerin kaliteleri hakkında gerçekçi fikirleri yoktur.  Üniversite öğrencileri, okudukları bölümün kalite düzeyinden büyük ölçüde habersiz oldukları ve kalitenin nasıl ölçüldüğünü bilmedikleri için, daha yüksek kaliteyi talep etme durumları yoktur. Bu nedenle, üniversitenin de üretim masraflarını artırarak kaliteyi yükseltme eğilimi yoktur.

Üniversite giriş puanları, kalitenin güvenilir göstergesi değildir, çünkü giriş puanları adı geçen üniversite ve bölüme olan talebin göstergesidir. Bu talep, üniversitelerin gerçek kaliteleri ile birlikte, o üniversiteler hakkında ortaya çıkmış olan imajdan etkilenir. Gerçek kalitenin öğrenci tarafından belirlenmesinin zor olduğu durumlarda, üniversitelerin kalite imajları, aslında kalite ile hiç ilgisi olmayan yöntemler vasıtası ile manipule edilebilirler. Örneğin üniversiteler reklamlar ile ve bazı öğretim üyelerinin medyada görünürlük sağlamaları sayesinde üniversitenin isim ve marka değerini oluşturmayı, ve bu isim aşinalığının öğrenciler tarafından kalite ile bağdaştırılacağını planlayabilirler. Bu ve benzeri yöntemlerle (yeni binalar, spor salonları vs) “kalite imajı” yaratılan ve aslında eğitim kalitesi düşük olan üniversitelerin giriş puanları yüksek olacaktır.

Uzun vadede, üniversitelerin kaliteleri iş piyasaları tarafından belirlenebilir. “A” üniversitesinin mühendislik fakültesinin uluslararası bilgi ve donanıma sahip öğretim üyelerinden oluştuğunu ve bu sayede “A” üniversitesinde mühendislik öğrencilerine üst düzeyde eğitim verildiğini düşünelim. Buna mukabil, “B” üniversitesi kalitesiz ve bilgisiz öğretim üyelerinden oluşmuş olsun. Bu iki üniversitenin öğrencilerinin kapasiteleri aynı olsa bile “A” üniversitesinden mezun olanlar daha bilgili ve daha üretken olacaklardır. İş piyasasında bu iki grup mezunla muhatap olan işverenler, mezunlar arasındaki üretkenlik farkını gördükten sonra, “A” üniversitesi mühendislik mezunlarını tercih edeceklerdir. Bunun sonucunda “A” üniversitesi mezunlarının iş bulma olanakları daha yüksek ve maaşları daha yüksek olacaktır. Bu durumu gözlemleyen lise mezunları iseA” üniversitesinin daha kaliteli eğitim verdiği sonucuna varacakları için “A” üniversitesine olan öğrenci talebi artacaktır.

Bu durum, iş piyasasının kaliteli ve kalitesiz üniversiteleri ayırmak açısından öğrencilere nasıl bilgi verdiğinin örneğidir. Fakat üniversite kalite sinyalinin bu şekilde işveren üzerinden öğrenciye ulaşması uzun yıllar alacak bir süreçtir ve özellikle yeni açılan üniversitelerin kalitelerinin bu şekilde belirlenebilmesi mümkün değildir.

Ayrıca, “işveren vasıtası ile kalite sinyalinin ortaya çıkarılması” her eğitim dalı için kolay değildir. Örneğin, üniversitelerin felsefe bölümlerinden mezun olan bireylere özel sektörde talep yoksa, “işverenin talebine dayanarak üniversitelerin felsefe bölümlerinin kalitesinin belirlenmesi” imkânsızdır.

Bu sebepler dolayısıyla, lise ve üniversite öğrencilerinin üniversitelerin kalitelerinin ölçülmesi konusunda fikir sahibi olmaları, kaliteli üniversitelere olan talebi artırmak ve bu sayede üniversiteleri eğitim kalitelerini yükseltmeye teşvik etmek açısından çok önemlidir. Bunun nasıl yapılacağını bir sonraki yazıda anlatacağım.

Twitter: @NaciMocan

Bir Cevap Yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Şu HTML etiketlerini ve özelliklerini kullanabilirsiniz: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>