Bilimsel ekonomik analizin ortaya koydu?u temel sonuçlardan biri, rekabetin toplumun ekonomik refah?na olan olumlu etkisidir. Firmalar?n birbirleriyle rekabet etmeleri, üretilen mal?n fiyat?n?n dü?mesine, kalitesinin artmas?na ve dolay?s?yla tüketici refah?n?n yükselmesine sebep olur. Bireylerin birbirleri ile rekabetleri, i?gücünün üretkenli?inin artmas?na, ayn? miktarda emek ile daha fazla üretim yap?lmas?na ve üretim maliyetlerinin dü?mesine sebep olur.

Her sektörde (bankac?l?ktan e?itime, sanayiden turizme kadar) bireyler ve firmalar aras?ndaki serbest rekabeti sa?layacak yasal ortam? yaratmak ve daha üretken olan ki?i ve kurulu?lar?n bu üretkenliklerinin kar??l???n? alabilecekleri piyasa düzenlemelerini sa?lamak, modern ekonomik sistemlerin temel ?artlar?ndan biridir.

Bireyler ve firmalar aras?nda rekabetin olmad??? toplumlar?n refah seviyesi yükselmez. Di?er bir deyi?le, piyasalar?nda rekabet yerine monopolün (tekelin) hakim oldu?u ülkelerde insanlar?n refah seviyesi daha dü?üktür. Örne?in, bir çok bilgisayar firmas?n?n rekabet etti?i bir piyasada bu firmalardan biri di?erlerini sat?n alarak rekabeti ortadan kald?r?r ve tek sat?c? (monopol) haline gelirse, bunun kaç?n?lmaz sonucu bilgisayar fiyat?n?n artmas? ve tüketici taraf?ndan sat?n al?nan bilgisayar miktar?n?n dü?mesidir. Bu durum piyasada tekel durumuna gelmi? olan firmanin lehine, ve tüketicinin aleyhinedir.

Fakat, rekabetin ortadan kalk?p piyasan?n tekelle?mesi sonucunda toplumun esas kayb? bilgisayar? daha yüksek fiyattan sat?n almak zorunda kalan tüketici de?ildir. Esas problem, piyasa tekelle?ti?i durumda olu?an bilgisayar fiyat?n?n serbest rekabet durumunda ortaya ç?kan fiyat?n üzerinde olmas?ndan dolay? bilgisayar sat?n almaktan vazgeçen insan say?s?, ve bu yüzden azalan ekonomik harekettir.

Di?er bir deyi?le, bilgisayar piyasas? monopol haline gelir ve bunun sonucu olarak bilgisayar fiatlar? 1,000 TL artarsa, bu durumda yine de bilgisayar sat?n alan bir insan?n refah? dü?er, fakat bu dü?ü?, bilgisayar sat?c?s? firman?n refah?ndaki art??a e?it olur.  Tüketici Ahmet Bey’in kayb?, üretici Mehmet Bey’in kazanc? olmu?tur. (Bu durumun gelir da??l?m?na etkisi olmakla beraber, kaybeden de kazanan da bu toplumda oldu?u için, bunun toplam refaha etkisi yoktur.) Öte yandan, fiyat?n 1,000 TL artmas?ndan dolay? bilgisayar alamayacak duruma gelen tüketicinin refah?ndaki azalmay? telafi etmenin yolu yoktur. Toplumun esas kayb? budur.

Ekonomik modeller göstermektedir ki, her piyasan?n monopolle?meye gitme e?ilimi vard?r. Piyasada monopol durumunda olan firma, bu tekel avantaj?n? kaybetmemek için ba?ka firmalar?n rekabet amac? ile o piyasaya girme çabalar?na engel olmak ister. Bu yüzden, geli?mi? ülkelerde büyük firmalar?n di?er firmalar? sat?n alma yolundaki hareketleri ve böylesi muhtemel bir sat???n piyasay? tekelle?meye götürme e?ilimi adalet bakanl?klar?nda çal??an düzinelerce ekonomistin ara?t?rma konusudur. Bu analizler sonucunda, firmalar?n ortakl?k ve birle?me tekliflerinin ne ölçüde tekelle?me yarataca?? ve bunun toplum refah?na etkisi bilimsel olarak gösterilmeden adalet bakanl?klar? bu sat??lara onay vermez. Di?er bir deyi?le, piyasalarda serbet rekabet ortam?n?n sa?lanmas? ve süreklili?i için çaba gösterilir.

TV’de Ba??rmalar, Fikir Tekeli ve Haks?z Rekabet

Yukar?da bahsedildi?i üzere, ekonominin üretti?i mal ve hizmetler dü?ünülünce, tekelin (tek üreticinin) toplum refah?na olumsuz etki yapt???n? görmek zor de?ildir. Öte yandan, toplumun ekonomik refah?n? etkileyen, fakat fark?na var?lmas? daha zor olan ba?ka tekelle?me e?ilimleri de vard?r. Bunlar?n en önemli ve toplum refah? aç?s?ndan en etkili olanlar?ndan biri “fikir tekeli” dir.

Türkiye’de TV kanallar?ndaki siyaset ve spor programlar?n?n en belirgin özelli?i, konu?mac?lar?n hepsinin ayn? anda konu?maya çal??malar? ve bu konu?malar?n k?sa sürede ba??r?? ?ekline dönü?mesidir.   Bu programlar?n amac? “tart??mak” ve de?i?ik görü? aç?lar?n? ortaya koyarak de?erlendirmek oldu?una göre, as?l olan “fikirlerin rekabeti” sonucunda daha do?ru dü?ünceyi ortaya ç?karmakt?r. Di?er bir deyi?le, TV’deki bir siyaset program?na kat?lan konu?mac?lar asl?nda fikir rekabeti yaparak kendi fikirlerini pazarlama yar??? içindedirler. Farkl? fikir ve dü?üncelerin s?rayla ortaya konuldu?u ve yine s?rayla tart???ld??? bir ortamda iyi ve kötü fikirlerin de?erlendirilmesi kolayd?r.

Türkiye’deki TV programlar?nda olan durum ise, konu?mac?lar?n kendilerini monopol durumuna getirerek di?er konu?mac?lar?n “piyasaya girmelerine” engel olmaya çal??malar?d?r. Bunun yolu da rakip konu?mac?lar?n sözünü kesmek, ve ba??r??-ça??r?? içinde sadece kendi fikrinin duyulmas?n? sa?lamaya çal??makt?r.

Di?er bir deyi?le, kendi fikrinin kalitesine güvenmeyen konu?mac? rakibini (kar??s?ndaki konu?mac?y?) susturmaya, onun konu?ma hakk?n? elinden almaya, “serbest ve adil rekabet” ?artlar?n? ortadan kald?rarak fikir piyasas?n? kendi tekeli haline getirmeye çal??maktad?r.

Türkiye’de “Fikir piyasas?n? monopolle?tirme” e?ilimini sadece televizyon programlar?nda konuk olan konu?mac?larda de?il, devletin davran??lar?nda da görmek mümkündür. ?nsanlar? susturmak ve yeni fikirlerin ortaya ç?karak “fikir rekabeti” yapmas?na engel olmak tavr?n?n en belirgin örne?i, Türkiye’de vatanda?lar?n fikirlerini belirttikleri Facebook ve Twitter hesaplar?n? devletin kapatma çabalar?d?r.

(Kaynak: http://www.statista.com/chart/3217/twitter-content-removal-requests/)

Grafikte görüldü?ü üzere Twitter içeri?ini engelleme iste?inde Türkiye Rusya’nin bile önünde, aç?k ara Dünya Birincisi (!) dir.

Bu hareket, TV programlar?nda daha yüksek sesle ba??rarak di?er konu?mac?n?n fikrini örtbas etmeye çal??an konu?mac? tavr?n?n benzeridir.

Anla??lmas? gereken husus ise, mal ve hizmet piyasalar?nda oldu?u gibi, fikir piyasas?nda da serbest rekabetin insan refah?n? yükseltti?idir. Yeni fikirlere ve dü?üncelere aç?k olan toplumlar, daha yüksek oranda giri?imci ve yarat?c? bireyler ortaya ç?kar?rlar, bilimsel metodu daha kolay adapte ederler, ve ekonomik ve sosyal aç?dan daha h?zl? geli?irler. Öte yandan, yeni fikirlerin ve “de?i?ik” görü? aç?lar?n?n ortaya ç?kmas?ndan rahats?z olan, bu yeni fikirlerin di?erleriyle rekabet etmesine izin vermeyen toplumlar, uzun vadede yeni fikir üretemez ve dünyay? iki ad?m geriden takip eder duruma dü?erler.

Tabii ki, yeni fikir ve dü?üncelerin hepsi iyi ve de?erli olamaz. Bu fikirlerin bir k?sm? çok kötü, bilim ve mant???n d???nda, hatta baz?s? insan onurunu zedeleyici bile olabilir. Fakat “iyi” ve “faydal?” fikirleri di?erlerinden ay?rman?n tek yolu, her fikrin “serbest rekabet” yap?s? içinde “piyasaya” ç?k?p tart???lmas?d?r. Ekonomik, bilimsel ve sosyal ilerleme, “yanl?? oldu?u dü?ünülen” fikirlerin örtbas edilmesi ile de?il, tam tersine her fikrin tart???l?p de?erlendirilmesi ile olu?ur.

Türkiye’de fikirlerin serbestçe rekabet edebilecekleri bir ortam? yaratmak politikac?lar?n ç?karlar?na ters dü?ebilir. O yüzden, bireylerin sorumlulu?u, de?i?imi kendilerinden ba?latmak ve “fikir piyasas?nda f?rsat e?itli?i ve tam rekabet” talep etmektir.

Günlük ya?am?n içinde “di?er fikirlere” söz hakk? vermek, “Su küçü?ün, söz büyü?ündür” gibi fikir rekabetini k?s?tlayan köhne yakla??mlara destek vermeden,  herkesin kendi fikrini (ho?a gitsin ya da gitmesin) serbestçe belirtebilece?i ve bu fikirlerin tart???l?p en iyilerinin ortaya ç?kar?laca?? yeni bir kültür olu?umunun öncülü?ünü yapmak, kendi davran??lar?m?zla topluma örnek olarak de?i?imi a?a??dan-kökten ba?latmak, Türkiye’nin ekonomik geli?mesi için gerekli sosyal altyap?s?n? düzenlemenin ba?lang?ç noktalar?ndan biridir.

Twitter: @NaciMocan