Hükümet olarak, bir kasaban?n yollar?n? yeniden yapt?n?z. Bu yol yap?m?n?n maliyeti nedir? Muhasebe hesab? ile maliyet, yol yap?m?nda harcanan paralar?n toplam?d?r.

Ekonomistler için ise, bu maliyetin yan?nda ve daha önemli olarak F?rsat Maliyeti‘nin dü?ünülmesi gerekir. “F?rsat maliyeti,” bir i?i yaparken kaynaklar?n o i? için harcanmas?ndan dolay? yap?lamayan di?er bir ba?ka i?in, ve dolay?s?yla kaç?r?lan f?rsat?n de?eridir.

Örne?in kasabaya yol yap?m? için 6 milyon TL harcanm?? ise, ve e?er bu 6 milyon TL ile o kasabaya 3 okul yapmak mümkün ise, yap?lan yollar?n “f?rsat maliyeti” bu 3 okulun yap?lamam?? olmas?d?r.

Rasyonel bir yat?r?m karar? verebilmek için yol yap?m?ndan elde edilecek üretim, istihdam, gelir art??? ve sosyal faydalar? hesaplamak ve bu rakam? yol yap?m?n?n f?rsat maliyetini olu?turan alternatif yat?r?mdan elde edilecek fayda ile kar??la?t?rmak gerekir.

Hem Yol, Hem Okul Yapar?z!!

Anla??lmas? biraz çetrefilli olan konu, hem yolun hem de okulun neden yap?lamayaca??d?r.   Bunun sebebi, kaynaklar?n s?n?rl? olmas?d?r.   Di?er bir deyi?le, kaynaklar k?s?tl? oldu?u için her davran???n ve verilen her karar?n bir bedeli vard?r. Bu bedel, o davran?? sonucunda feragat edilmek zorunda kal?nan di?er bir alternatiftir.

Dolay?s?yla, yukar?daki örnekte, hem yol hem okul yapmaya yeterli kaynak olmad??? için, bir projeyi uygulamak di?erinden vaz geçmek anlam?na gelir ve vazgeçilen alternatif proje, yap?lan?n “f?rsat maliyeti”ni olu?turur.

Diyelim haftasonu futbol maç?na gitmeye karar verdiniz. Maça gidi? ve bilet paralar? toplam? 150 TL olsun ve bu i? için gidis-geli? dahil 5 saat harcayaca??n?z? dü?ünelim. Öte yandan, patronunuz ayn? saatler içinde i?e gelip fazla mesai yapman?z? teklif etti diyelim, ve bu mesainin ücreti 100 TL olsun. Bu durumda, maça gitmenin f?rsat maliyeti, elde edebilece?iniz, fakat feragat etti?iniz 100 TL mesai ücretidir. Maça gitmenin gerçek maliyeti ise, cebinizden ç?kan 150 TL ve feragat edilen 100 TL olmak üzere toplam 250 TL’s?d?r.

Maliyetleri s?rf “para” baz?nda dü?ünmemek gerekir. Televizyonda ayn? anda bir spor program? ve bir film yay?nlan?yorsa ve siz spor program?n? seyretmeye karar verdiyseniz, spor program?n? izlemenin f?rsat maliyeti, filmi izleyememektir.

Bu temel ekonomik kavramlar?n anla??lmas? hem ülke yönetiminde, hem de bireylerin ülke ekonomisinin gidi?ini sorgulamas?nda çok önemlidir.

Çok basit bir iki örnek verelim. Herhangi bir i?te çal??mayarak evde oturman?n “f?rsat maliyeti,” çal??arak elde edilebilecek ücretten feragat etmektir. Dolay?s?yla, çal??may? dü?ünen bireye piyasada teklif edilen ücret dü?ük ise, çal??may?p evde oturman?n maliyeti dü?üktür, ve bu durumda bireyin çal??ma e?ilimi azal?r. Türkiye’de kad?nlar?n ev d???nda çal??ma e?ilimlerinin son derede dü?ük olmas?n?n bir sebebi kad?nlara verilen ücretlerin erkeklere göre az olmas?d?r. Bu sebeple, kad?nlar?n i?gücüne dahil olabilmelerinin önemli bir yolu kad?nlar?n i? piyasas?nda kar??la?t?klar? ayr?mc?l??a hukuki yollarla engel olmak ve kad?n-erkek bütün çal??anlar?n e?itim düzeylerini ve üretkenliklerini yükselterek onlar? daha yüksek ücret ile talep edilir duruma getirebilmektir.

?kinci bir örnek, yakla?an 1 Kas?m Seçimi öncesi üç büyük partinin halka vaat ettikleri programlard?r. Bu vaatler her kesime para da??tmak üzerine kurulu, vaat edilen paralar?n “f?rsat maliyeti”ni hiçe sayan davran??lard?r. Kaynaklar k?s?tl? oldu?una göre, da??t?lmas? planlanan bu paralar?n alternatif kullan?m alanlar? ve f?rsat maliyetlerini hesaplamak gerekir. Örne?in bireylerin kredi kart? faiz borçlar?n? silmek, bu bireylere devlet bütçesinden para transferi yapmak demektir. Vergilerle toplanm?? bu paralar ile borç faizlerini silmenin f?rsat maliyeti, o paralar?n kullan?labilece?i bir çok ba?ka i?in (e?itimden altyap?ya kadar) yap?lamamas? anlam?na gelir. ??in ac? yönü, f?rsat maliyeti yüksek bu popülist projeler ekonomik rasyonelden uzak olduklar? için uzun vadede ekonomik büyümeyi olumsuz etkilemekte ve halk?n aleyhine olmaktad?rlar.

Sonuç olarak, Nobel Ödülü verilen, a??r matematik temelli olan ekonomi biliminin en basit konseptini görmezden gelmek, ülkenin kaynaklar? sonsuzmu? gibi davranmak, toplumdaki bireylerin refah ve mutluluklar?n? olumsuz yönde etkilemek demektir.

Twitter: @NaciMocan