Türkiye’nin beşeri sermayesini ve entellektüel kapasitesini artırmanın çok önemli bir yolu, bireylerin okuma alışkanlığını geliştirmektir. Bilimsel araştırmalar göstermektedir ki, okuma yeteneği gelişmiş ve kitap okuma alışkanlığı olan öğrenciler, daha kolay problem çözen, daha yaratıcı, ve okuldaki başarısı (matematik ve fen dersleri dahil) daha yüksek öğrencilerdir. Kitap okumak, insan beyninin analiz yeteneğini artırmaktadır. Düzenli kitap okuma alışkanlığı olan insanların bilgi sentezi yapma ve değişik düşünce ve fikirleri karşılaştırıp analiz etme yetenekleri ilerler.

Dolayısıyla, çalışanının daha üretken, ortalama insanının daha akıllı ve yaratıcı olduğu bir toplum için insanlara okuma alışkanlığını aşılamak gerekir.

Bunu başarmanın bir yolu, Amerika’nın bazı yerlerinde uygulanan bir yöntemi Türkiye’de de uygulamak ve öğrencilerin, normal okul müfredatının dışında, yılda BİR MİLYON KELİME okumalarını sağlamaktır. Bu bir milyon kelime, ortaöğretim ve üstü öğrenciler için geçerli olup, yılda yaklaşık 25 kitap okumak anlamına gelir.

İlköğretim seviyesi öğrencileri için ise bu rakam daha düşük (500,000 kelime) olarak düşünülür, ve küçük yaşta öğrenciler için ana-baba desteği (çocuğun okumasına yardımcı olmak) gerekir başlangıçta.

Yılda BİR MİLYON KELİME yüksek bir rakam olarak gözükse de, bu aslında gerçekleşmesi son derece makul bir hedeftir. Bir çocuğun dersler haricinde yılda bir milyon kelime okuması, iki haftada bir kitap bitirmesi demektir ki, bu yüksek bir tempo degildir. GENEL KURAL, her akşam 30 dakika kitap okumaktır.

“Bir milyon kelimeyi oluşturan yaklaşık 25 kitabın hangi kitaplar olması gerekir?” sorusunun cevabı şudur: Çocuklar, tamamen kendi seçimleri olan, istedikleri bütün kitapları okuyabilmeli ve bu konuda devlet ya da öğretmenleri dahil, hiçbir kişi ya da kurum tarafından kısıtlama getirilmemelidir. Programın amaçlarından biri, çocuklara ders kitapları dışında yeni ufuklar açmak, kendi yollarını kendilerinin bulmalarına yardımcı olmak, ve sorgulayan, düşünen, tartışan bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır. Bu yüzden, NE İSTERLERSE ONU OKUMALARI son derece önemlidir.

İster “Tavla Şampiyonları” adında bir kitap , isterse “Evrenin Temel Kuralları” nı okusunlar; ister “Futbolun Tarihi” ile ilgilensinler, veya “Hz. Muhammet’in Hayatı,”  “Steve Jobs’ın Hayatı”, ya da “Hitler’in Hayatı”nı okusunlar; ister “Dinler Tarihi” isterse “Nobelli Fizikçiler” adlı kitaplar ilgilerini çeksin; yeter ki bir milyon kelime okusunlar yılda. İster Sait Faik, ister O’Henry hikayeleri, ister Yahya Kemal, ister Orhan Veli şiirleri okumak istesinler; ister Harry Potter’ın maceralarını, isterse Dedektif Ali Bey’in serüvenlerini okusunlar. İster kurgu bilim romanları, ister aşk romanları, ister macera romanları okusunlar. İster Tolstoy, ister Yunus Emre, ister Isaac Asimov okusunlar. Ne okurlarsa okusunlar; yeter ki yılda BİR MİLYON KELİME okusunlar.

Bilimsel araştırmalar göstermiştir ki, anne-babaları düzenli şekilde kitap okuyan çocukların kitap okuma alışkanlığı yüksektir. Bu şu demektir: Türkiye eğer kitap okuma alışkanlığı olan bir genç nesil yaratabilirse, o neslin cocuklarının da kitap okuyan bireyler olması daha kolay, nerdeyse kendinden oluşan, bir durum olacaktır.

Çocukları yılda BİR MİLYON KELİME okumaya teşvik eden bu projenin pratik zorlukları nedir? Bu projenin maliyetini kim karşılayacaktır? Her öğrencinin yılda bir milyon kelime, yani yaklaşık 25 kitap okuması demek, bu öğrencilerin velilerinin yılda 25 kitap satın almaları demekse, bu durum az gelirli aileler için zorluk teşkil edebilir. Fakat, yılda 25 kitap okumak, 25 kitap satın almak anlamına gelmez.

• Bu projenin finansmanı için özel sektörün desteği kolaylıkla sağlanabilir. Ayrıca, okul kütüphanelerine kitap bağışı için toplum harekete geçirilebilir.

• Okul ve semt kütüphaneleri bu projede önemli yeri olan birimlerdir. Türkiye’de hemen hiç rağbet görmeyen, çoğu zaman yeri bile bilinmeyen şehir kütüphanelerini yenilemek, modernleştirmek, insanlar icin cazip hale getirmek gerekir. Bunun dünyada nasıl yapıldığına örnekleriyle başka bir yazıda değineceğim. Fakat, insanları cezbeden, tertemiz, çok boyutlu kullanımı olan, ışıl-ışıl modern kütüphaneler yapmak ve “her semte bir cami” projesi gibi, “her semte bir modern kütüphane” projesini hayata geçirmek zor ve pahalı değildir.

• Gelişmiş ülkelerde, son yıllarda kütüphaneler ödünç kitap verme vasıflarına ilave olarak “dijital kütüphane” olma yoluna girmişlerdir. Kütüphaneler kolleksiyonlarında bulundurdukları kitapların yanısıra, o kitapların elektronik versiyonlarını web-sitelerinde barındırırlarlar. Kütüphane üyesi olan kişi, kütüphanenin web sitesine bağlanarak ve üyelik numarasını girerek, istediği kitabın elektronik versiyonunu bilgisayarına ya da tabletine indirir ücretsiz olarak. Böylece “e-kitap” kütüphaneden ödünç alınmış olur. Herhangi bir kitabı kütüphaneden ödünç almak gibi, e-kitaplar ancak belirli bir süre (bir ay gibi) fonksiyonaldir; bu müddet sonunda okunamaz hale gelir, ve yeniden indirilmesi gerekir. Klasik kütüphanelere, “dijital kütüphane” ilavesi yapmak basit ve az masraflı bir tatbikattır.

• Hükümetin uygulamaya çalıştığı “Fatih Projesi” isimli proje her öğrenciye bir “tablet” (iPad tipi cihazlar) vermeyi tasarlamaktadır. Bu projeden öğrencilerin fayda sağlayabilmeleri için o tabletlerin uygulanacağı eğitim platformlarını yaratmak gerekir. Yukarda bahsettigim “e-kitap” lara bu tabletler vasıtası ile ulaşmak Fatih Projesi’nin elle tutulur bir üretimi olabilir.

Sonuç olarak, Türkiye’nin beşeri sermaye ve entellektüel güç eksikliğini gidermek  ve gerisinde kaldığımız Dünya Ekonomik Yarışı’nı kaybetmemek için bir an önce çalışmaya başlamak gerekir. Çok boyutlu bu problemin elle tutulur çözüm noktalarından biri Türkiye’nin bilgiye ulaşmayı bilen, düşünen, sorgulayan,  yaratıcı bireyler topluluğu durumuna gelmesidir. Bunun en önemli ve kuşaktan kuşağa etkili olacak yollarından biri, bireyleri kitap okur hale getirmektir. Bu hareketin kıvılcımı ise, öğrencilerin kitap okumaları ile, ne okurlarsa okusunlar, fakat yılda BİR MİLYON kelime okumaları ile sağlanabilir.

Her duyduğuna, her okuduğuna körü körüne inanmayan, kendi analizini yapma bilgi ve özgüvenine sahip, üretme heyecanı duyan, slogan atıcı değil, iş yapıcı, Dünya ile rekabet edebilecek yaratıcı insanlar bu özelliklerine okuma alışkanlığı olmadan kavuşamazlar.

Bağımsız düşünceye ve yaratıcılığa uzun bir yolculuğun sonunda ulaşılır. Bu yolculukta farklı fikirlerle, birbirine zıt görüşlerle, değişik düşünce tarzlarıyla karşılaşmak, değişik bakış açıları ile tanışmak sonucunda bilgili ve bilge insan ortaya çıkabilir.

Bu sebeple, çocuklar ister satın alıp okusunlar, ister kütüphaneden alıp okusunlar, ister evdeki kitabı okusunlar; ister kağıt kitap, ister e-kitap okusunlar; yeter ki okusunlar. Ernest Heminway okusunlar, Orhan Pamuk okusunlar, Gabriel Garcia Marquez okusunlar, Richard Feynman okusunlar, Jose Saramago okusunlar, Yasar Kemal okusunlar, Halide Edip Adıvar okusunlar, Stephen Hawking okusunlar… NE İSTERLERSE ONU OKUSUNLAR; yeter ki yılda BİR MİLYON KELİME OKUSUNLAR!

Geçen ay, bir konfesansın açılış konuşmasını yapmak için Uruguay’ın başkenti Montevideo’daydım bir kaç gűn için. Uruguay, orta gelirli bir Latin Amerika űlkesi. Kişi başına gelirleri $16,000 (Tűrkiye’de kişi başı gelir yaklaşık $10,000). Montevideo’ya konferans başlamadan bir gűn önce giderek şehri görme fırsatım oldu.

Aşağıdaki fotoğrafı, kaldığım otelin yakınında, şehrin en gűzel en semtlerinden birinde çektim. Dikkatinizi çekmek istedigim nokta, kaldırıma döşenmiş olan taşların yerlerinden oynamış olmaları.

İkinci, otobűslű fotoğraf, aynı kaldırımın 200 metre ilersindeki durumunu gosteriyor. Burada durum daha da kötű. Kaldırım taşlarının ötesinde, alttaki beton da kalkmış, ve yerini toprağa bırakmış.

Montevideo’yu bırakıp Istanbul’a dönelim. Aşağıdaki resim, Istanbul’un en gözde semtlerinden Kadıköy, Çiftehavuzlar’da Bağdat caddesi űzerinde çekildi. Montevideo kaldırımlarındaki problemin aynısı Istanbul’da da var. Çok iyi bildiğimiz űzere, Tűrkiye’de de kaldırım taşları yerinde durmaz; yapıldıktan űç ay sonra yerinden oynar, kırılır, ve yerini toz, toprak ve çamura bırakır.

(Fotoğraf: Levent Őzsoy)

Gelir dűzeyi yűksek űlkelerde bu durumu göremezsiniz. Daha da enteresanı, bir űlkenin kişi başına gelirini yaklaşık olarak tahmin etmek için o űlkenin kaldırımlarına bakabilirsiniz. Kişi başına gelirin Tűrkiye ve Uruguay’dan da dűşűk olduğu űlkelerin şehirlerini ziyaret ederseniz (örneğin Moğolistan’in başkenti Ulanbatur), kaldırımların delik-deşik hali daha da vahimdir.

Peki bu durumun sebebi nedir? “Dűşűk gelirli űlke insanları, yaşadıkları çevrenin kalitesine önem vermiyorlar, ve kaldırımların ne durumda olduğu bu insanların öncelikli sorunu değil” denebilir. “Dűşűk gelirle yaşama çabası içinde olan insanlar için, kaldırımlara para harcamak bir lűkstűr” de denebilir.

Őte yandan, kaldırımları bozulacak ya da bozulmayacak şekilde yapmak fiyat açısından farklı değildir. Çimento her yerde aynı çimento ve yaklaşık aynı fiyata; kaldırıma döşenen taş da her űlkede aşağı yukarı aynıdır ve birim maliyetleri farklı değildir. Őyleyse, kalite farkını yaratan, Istanbul ve Montevideo kaldırımlarının 6 ay içinde bozulmasına sebep olan faktör nedir?

Bu faktör, işçi kalitesidir. Gerek Tűrkiye’de, gerek Uruguay’da ve diğer gelişen űlkelerde ve gerekse gelişmiş űlkelerde kaldırımlar vasıfsız işçiler tarafından yapılır. Fakat, Tűrkiye’de ve Uruguay’da kaldırımı yapan işçinin eğitimi ortalama 6 ya da 7 yıl iken, gelişmiş űlkelerde aynı işi yapan vasıfsız işçi 10-12 yıl okula gitmiştir.

Okuma-yazması olan fakat temel bilimsel eğitim almamış, bilimsel metot ve sebep-sonuç ilişkisi nedir bilmeyen, gűzel sanatlardan habersiz işçileri ne kadar zorlayıp denetleseniz de, kaliteli iş yaptıramazsınız.

Bunun bir önemi var mıdır?

“Yerinden oynayan kaldırım taşlarını 6 ay sonra tamir ederiz. Bir altı ay sonra bir daha tamir ederiz. Her altı ayda bir kaldırımları yeniden yaparız. Böylece, bu vasıfsız işçilere de istihdam yaratırız” diye dűşűnmek yanlış mıdır?

Bu dűşűnce, birden fazla sebep nedeniyle, yanlıştır. Birincisi, bir kerede ve kalıcı olarak yapılacak işi, űç kerede yaparsanız, o işin maliyetini űç misline çıkarmış olursunuz.

İkinci ve daha önemli nokta şudur: Kaldırımları doğru-dűrűst yapamayan işçilerin temsil ettiği o toplumun ortalama insanı, diğer űlkelerin çalışanları ile rekabet etmekte zorlanır.

Eğer işçi, yaptığı işin yanlış ya da eksik olduğunu anlayamazsa, kendisine verilen direktifleri takip edemez, işi yaparken pratikte karşısına çıkan űretim problemlerini farketmekten ve çözmekten aciz olursa, yapılan iş ne olursa olsun (inşaat, tekstil, turizm hizmeti, ya da herhangi baska bir űretim), o işçinin ortaya çıkardığı űrűn, kalite ve maliyet olarak Dűnya ile rekabet edemez.

Çok önemli, fakat farkedilmesi zor olan bir husus, Dűnya emek piyasalarının giderek entegre olduğudur. Finans piyasalarının entegre olduğu daha gözle görűlűr bir durumda iken, emek piyasalarının entegresi görűlmesi zor bir şekilde ilerlemektedir. Her çalışan insanın Dűnya’nin başka yerlerindeki işçilerle, farkında olmadan rekabet ettiğinin farkına varmak kolay değildir. Fakat, buğday tarımında çalışan ilkokul mezunu Tűrk çiftçisi, kendisinden daha eğitimli ve verimli Amerikan çiftçisi ile rekabet etmektedir farkında olmadan. Bundan 15-20 yıl öncesine kadar Istanbul ve Gaziantep’te imal edilerek ihraç edilen Tűrkiye’ye özel olduğu dűşűnűlen bakır cezve, bakır tencere, pirinç kahve değirmenlerini şimdi Fransız işçiler daha kaliteli ve daha ucuza yapıyorlarsa, Tűrk bakır ustası, Bakırcılar Çarşısı’ndaki dűkkan komşusu ile değil, Fransız bakır işçisi ile rekabet ediyor demektir.

Tűrk çalışanının “beşeri sermayesi” daha űretgen olmaya (kalite ve miktar açısından) yetmiyorsa, bu rekabette yenilmemek, bu yarışı kaybetmemek műmkűn değildir.

Bu uluslarasası yarışın her geçen gűn biraz daha gerisinde kalan bir űlke ne yapar?

1) Kendi insanının bu yarışta neden geri kaldığını sorgulamadan, űretkenliği dűşűk vatandaşlarının bu dűşűk űretkenlikleri sonucunda ortaya çıkmış olan dűşűk űcretlerini yapay bir şekilde telafi etmeye calışır. Bu nasıl yapılır? Dűşűk eğitimli ve dűşűk verimli insanların normal olarak dűşűk olan űcretlerine devlet takviyesi yapılır (para ya da gıda vs. yardımı olarak). Ayrıca, dűşűk űretkenlikten dolayı yűkselmiş olan űretim maliyetlerinin yapay bir şekilde űstű örtűlűr (sűbvansiyeler ve fiat teşvikleri ile). Bu çözűmlerin uzun vadede kalıcı olamayacağı göz ardı edilir.

Ya da:

2) Űlkenin liderleri, bu yarışta başarılı olmanın ve űlke insanının refahını yűkseltmenin tek yolunun, çalışanların űretkenliğini Dűnya ile rekabet edecek dűzeye getirmek olduğunu farkederler. Bunun yolunun ise, űlke insanının eğitim dűzeyinin ve eğitim kalitesinin yűkselmesi olduğunu görűrler.

Tűrkiye bu seçeneklerden hangisini seçmiştir dersiniz?

Tűrkiye’nin Tuhaf Hedefi:

Bazı politikacılar, Tűrkiye’nin hedefinin, önűműzdeki 20-25 yıl içinde Dűnya’nin en bűyűk 10 ekonomisi içine girmek olduğunu belirtiyorlar. Bu hedefin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği tartışılırken, bunun doğru hedef olup olmadığı tartışılmıyor.

Dűnya’nın ilk 10 Ekonomisi arasına girme hedefi yanlış, ve  Tűrkiye için zararlı bir hedeftir. Çűnkű, bir űlke insanının refah dűzeyi, o űlke ekonomisinin bűyűklűğű ile ölçűlmez. Űlkedeki insanların refahı, o űlkede kişi başına dűşen gelir ile ölçűlűr.

İki űlke dűşűnűn: Birincisi űlkede 70 kişi yaşıyor, ve kişi başına gelir 100 dolar olsun. Dolayısıyla, bu űlkenin toplam milli geliri (ekonomisinin boyutu) 7,000 dolardır. İkinci űlkede 100 kişi yaşasın, ve bu űlkede kişi başı gelir 80 dolar olsun. Bu durumda, ikinci űlkenin ekonomisinin boyutu 8,000 dolardır. İkinci űlkenin ekonomisi daha bűyűk olmakla birlikle, ikinci űlke insanı birinci űlkenin insanından fakirdir.

Bu basit örneğin gösterdiği űzere, Dűnya’nın 10. ya da 15. bűyűk ekonomisi olmak o űlke insanının refahının göstergesi değildir. Daha çarpıcı olarak görmek istiyorsak, kendimize şu soruyu soralım: Hindistan’da mı yaşamak istersiniz yoksa İsviçre’de mi?

Hindistan, alım gűcűne göre ayarlanmış rakamlarla, 7 trilyon dolara yakın toplam gelir ile Dűnya’nın en bűyűk űçűncű ekonomisidir. İsviçre ise toplam sadece 600 milyar dolar civarı yıllık gelire sahiptir. Őte yandan Hindistan’da kişi başına gelir $5,000 iken, ortalama İşviçreli $56,000 gelir ile ortalama Hintli’den on kat zengindir.

Tűrkiye şu anda geleceğini İsviçre değil, Hindistan rotasına çevirmiş durumdadır. Nedeni de şudur. Tűrkiye’nin yıllık nűfus artışı, yűksek bir oran olan binde 12’dir. Dolayısıyla, Tűrkiye nűfusu her yıl bir milyon kişi artmaktadır. Bu nűfus artışını daha da hızlandırmak için aileler teşvik edilmektedir.

Hızla artması istenen bu nűfusun eğitimini ve űretkenliğini artırmaya yönelik bir çaba yoktur. Bu durumda 15-20 yıl sonra ortaya çıkacak olan durum şudur: Tűrkiye’de az eğitimli, az űretken ve dolayısıyla az gelire sahip kuru bir kalabalık oluşacaktır. Bu kuru kalabalıktan oluşan işgűcű dűşűk űcretlerle çalışmaya mahkum, işsizlik oranı yűksek ve bu tuzaktan çıkışı műmkűn olmayan bir insan kűtlesi haline gelecektir.

Yapılması gereken nedir?
1) Nűfus artış oranının yűkselmesi değil, dűşmesi gerekir.
2) Kadınların iş gűcűne katılmasını sağlayacak maddi ve manevi teşvikler uygulamak gerekir. Her dört kadından sadece birinin çalıştığı bir toplum ekonomik olarak gelişemez.
3) Bilimsel metodu bilen, doğru analiz yapabilen, bilgi űretebilen, bilgiye ulaşmayı ve bilgiyi kullanmayı beceren, Dűnya ile rekabet edebilecek eğitim, ve kűltűr donanımına sahip işgűcű yaratmak gerekir. Bunun için:

Çalışma yaşındaki insanların eğitimini ve űretkenliğini yűkseltmek için Dűnya standardında, ve 21. yűzyılın modern bilimsel eğitimin metoduna dayalı bir eğitim tedrisatını gerçek anlamda, kesintisiz 12 yıl sűreli olarak, űlkenin her yerinde uygulamaya geçirmek gerekir.

Eğitim kalitesini artırmak için űretken ve yaratıcı insanları öğretmenlik mesleğine çekmek gerekir. Bunun için de öğretmenliği maddi açıdan cazip hale getirmek, ve aynı zamanda, öğretmenlere (bazı űlkelerde yapıldığı gibi) öğrenci başarısına endeksli prim sistemi getirmek gerekir.

Űlkenin kısa vadede ihtiyacı olan eğitimli iş gűcűne katkı yapmak amacıyla, lise ile űniversite arası köprű görevi görecek olan, lise mezunlarının kabul edileceği 2 yıllık ön-lisans okullarını yaymak gerekir.

Orta yaş grubunda olan ve istihdam ve iş tecrűbesine sahip fakat dűşűk eğitimli iş gűcűnűn verimliliğini artırmak için, yeni beceriler öğretmeye (re-tooling) yönelik, iş saatleri dışında gidilecek eğitim programlarını başlatmak gerekir.

Sonuç olarak, bűtűn bunların ötesinde sorulması gereken temel soru, nereye gittiğimizin farkında olup olmadığımızdır.

Bir önceki yazıda, bir űlkede kişi başına çalışılan saat miktarının dűşűk olmasının, o űlkenin refah dűzeyine (kişi başı milli gelire) doğrudan olumsuz etkisi olduğunu belirttim.  Tűrkiye, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) űlkeleri içinde, kişi başına çalışma saatinin en dűşűk olduğu űlke.   Dolayısıyla, bu durum, Tűrkiye’nin gelir seviyesinin dűşűk olmasının en önemli nedenlerinden biri.

Bu yazının konusu ise, Tűrkiye’de  kişi başına çalışılan saat miktarının neden dűşűk olduğunun biraz daha açılması.

Kişi başına çalışılan saat miktarı, űlkede bir yıl içinde çalışılan toplam saat miktarının, çalışma yaşında olan (15-64 yaş arası) nűfusa bölűnmesi ile bulunur.

Bu ise, aşağıda denklemde görűldűğű űzere, iki parçaya ayrılabilir.  Bunlardan birincisi, çalışan insanların kaç saat çalıştıkları; ikincisi ise, toplumdaki insanların yűzde kaçının çalıştığıdır.  Bu ikinci terime “istihdam oranı” diyoruz.Çalışan insan başına dűşen çalışma saati arttıkça, yani her çalışan kişi daha fazla çalıştıkça (Yukardaki eşitlik işaretinin sağındaki birinci terim), toplumda fert başına dűşen çalışma saati artar. Aynı şekilde, toplumun çalışan insan oranı arttıkça, (eşitlik işaretinin sağındaki ikinci terim), o űlkede kişi başına dűşen çalışma saati artar.

Aşağıdaki grafik, OECD verileri kullanarak, Tűrkiye’de ve diğer bazı űlkelerde çalışan insanların yılda kaç saat çalıştıklarını gösteriyor.

Őrneğin Norveç ve Danimarka’da çalışanlar yılda ortalama yaklaşık 1,480 saat çalışırken, bu rakam Fransa’da 1,500 saat. Gűney Kore’de çalışan insanlar yılda ortalama 2,234 saat çalışırken, Japon çalışanı, o űlkenin űretimine yılda 1,800 saat katkı yapıyor.

Tűrkiye’de çalışan insanlar yılda ortalama 1,830 saat çalışıyorlar.  Bu rakam, diğer bazı űlkelerin çalışanlarına kıyasla dűşűk olmakla birlikte, OECD ortalamasının űstűnde.  Bu demek oluyor ki, Tűrkiye’de çalışan insan, diğer űlkelere kıyasla daha az çalışmıyor.

Şimdi de, değişik űlkelerdeki istihdam oranlarına, yani, o űlkelerde çalışma yaşında olan insanların yűzde kaçının çalıştığına bakalım.  Aşağıdaki grafikte görűldűğű űzere, çoğu űlkede, istihdam oranı %65 civarındadır.  Bu demektir ki, 15-64 yaş arası her 100 kişiden 65 tanesi o toplumda bir iş yapmaktadır.  İsviçre, Lűksemburg gibi bazı űlkelerde ise bu oran %85’leri geçmiş durumdadır

Tűrkiye ise,  istihdam oranının OECD űlkeleri içinde en dűşűk olduğu űlkedir. Tűrkiye’de çalışabilecek yaşta olan her 100 kişiden sadece 45’i çalışmaktadır.

Tűrkiye’deki bu derece dűşűk çalışma eğiliminin nedenlerini açıklamadan önce, basit bir örnek vererek bu durumun sonuçlarını bir kez daha görmekte fayda var.

İki űlke dűşűnűn.  İkisinin de nűfusu 100 kişi olsun.  Her iki űlkede de 15 yaş altı ve 64 yaş űstű (yani, çok genç ya da emekli olabiliecek yaşta olan) 20 kişi olsun.  Bu demektir ki, her iki űlkede de çalışabilecek yaşta olan 80 kişi vardır.  Bu űlkeler aşağıdaki tablonun iki satırında gösterilmiş durumdalar.   Sarı rankle gösterilen birinci űlkede, çalışabilecek olan 80 kişiden 50si çalışmak istesin.  Bu 50 kişi, űlkedeki işgűcű sayısıdır.  Bu sarı űlkede işsizlik oranı %10 olsun.  Bu demektir ki, bu birinci űlkede çalışmak isteyen 50 kişiden %10’u (5 tanesi) iş bulamayacak, geri kalan 45 kişi çalışacaktır.  Bu 45 kişi, űlkedeki istihdamdır.  Çalışan her 45 kişi yılda 2,000 saat çalışırsa, bu ekonomide yılda toplam 90,000 saat çalışılmış olur. Űlkedeki işçi verimliliğinin 5 olduğunu varsayarsak, bu demek olur ki, bu űlkede  90,000 saat toplam çalışma ile űlkenin milli gelir $450,000 olacaktır.  Űlkede 100 kişi yaşadığına gore, űlkenin $450,000 toplam űretimi (milli geliri) 100 kişiye bölűnűnce, űlkede kişi başı gelir $4,500 olacaktır.

Şimdi, mavi rekle gösterilen ikinci űlkeye bakalım. Bu űlkede de yaşıyan insan sayısı 100, ve çalışabilecek insan sayısı 80.  Mavi renkle gösterilen bu ikinci űlkenin diğerinden tek farkı,  bu ikinci űlkede 50 yerine 70 kişinin çalışmak istiyor olması. Bu űlkede de, diğeri gibi, işsizlik oranı 10% olduğu için, çalışmak isteyen bu 70 kişiden ancak 63 tanesi çalışabilir olsun.  Bu insanların her biri, diğer űlkedeki gibi, yılda 2,000 saat çalışsınlar ,ve űretkenlikleri de diğer űlke ile aynı olsun.

Tabloda belli olduğu űzere, bu iki űlke birbiri ile her bakımdan aynı olmakla birlikte, ikinci űlkenin iş piyasasında çalışan (istihdam olan) insan sayısı daha yűksek olduğundan, ve dolayısıyla bu űlkede toplam daha fazla saat çalışıldığı için, bu ikinci (mavi) űlkede toplam milli gelir $630,000 olacak, ve bu gelir 100 kişiye bölundűğűnde kişi başı milli gelir $6,300 olacaktır.

Sonuç olarak, birinci űlkede, 45 kişi 100 kişiyi beslemek için çalışırken, ikinci űlkede, 100 kişiyi desteklemek icin 63 kişi çalışmaktadır ve bu yűzden ikinci űlkenin ortalama insanı daha zengindir.

Peki, Tűrkiye’de insanların çalışma oranları neden dűşűk?  Bunun cevabını vermeden önce, toplam istihdamı erkek ve kadın olarak ayıralım ve ortaya çıkan tabloya bakalım.

Yukardaki  tabloda görűldűğű űzere, Dűnya’nın bir çok űlkesinde erkek nűfusun %75 – %80’i çalışmakta iken, Tűrkiye’de bu oran %66’dır.  Diğer bir deyişle, Alman erkeklerinin yűzde 76’sı, Meksika’lı erkeklerin 81’i, Rus erkeklerinin yűzde 73’ű, Japon erkeklerinin yűzde 89’u  çalışırken, Tűrk erkeklerinin sadece yűzde 66’sı çalışmaktadır.

Daha da vahimi, başka űlkelerde kadınların yaklaşık %65’i çalışmakta iken, Tűrkiye’de her 4 kadından ancak biri çalışmaktadır.

Őzet olarak, Tűrkiye’deki durum şudur: Çalışan insanlar, yılda çalışılan saat miktarı olarak, Dűnya ortalamasının uzerinde çalışmaktadırlar.  Őte yandan, toplumun önemli bir kısmı hiç çalışmamaktadır.  Toplumun (erkek-kadın) %45’ı çalışarak, hem kendilerini hem de çalışmayan %55’i destekler durumdadır.  45 kişinin elde ettiği gelirle 100 kişiyi destekleyen bir ekonomide, kişi başına geliri hizla bűyűtmek hayali, gerçeklerle çelişmektedir!

Őzellikle Tűrk kadınlarının istihdam oranının bu derece dűşűk olması Tűrkiye’nin gelişme çabaları önűndeki en bűyűk engeldir.

Dűnya’nın gelişmiş ve hızla gelişen ekonomileri, kendi űlkelerinin kadın-erkek tűm beşeri sermayelerini kullanarak vatandaşlarının gelirini ve dolayısıyla refahını hızla artırmaya çalışırken, Tűrkiye’deki durum, kadınların ekonomik hayatın bu derece dışında olmasından dolayı, tek ayakla koşmaya çabalayarak, iki ayağını da serbestçe kullanan diğer koşucularla yarış etmeye benzer.

Burada akla hemen şu gelebilir.  Tűrkiye’de kadınların dörtte űçű ev dışında çalışmıyorlar; fakat bu demek değildir ki, bu kadınlar topluma katkıda bulunmuyorlar.  Çalışmayan ev kadınları, evde çocuk bűyűterek, hane içi űretim yaparak (ev işi, yemek, vs.) ailelerine ve topluma ekonomik katkıda bulunmaktadırlar.  Bu doğru bir gözlemdir.  Gerçekten de, özellikle gelişmekte olan ekonomilerde bu tip kayda geçemeyen faaliyetler, milli geliri olduğundan daha dűşűk göstermektedir.  Őrneğin, lokantada yemek yediğinizde, bu yemeği ortaya çıkaran aşçının ve garsonun emeği, milli gelirin bir parçası olarak kayda geçer, fakat aynı yemeği evde pişirdiğinizde, yemek yapmak ve sunmak için harcanan zamanın değeri, gayri safi milli hasıla içinde gözűkmez.  Fakat bu durum, az çok her űlkede geçerlidir, ve ekonomistlerin yapmış oldukları çalışmalar göstermiştir ki, bu şekilde kayda girmeyen (ev içinde yapılan) ekonomik faaliyetleri hesaba katmak, kişi başına gayri safi milli hasılayı ölçűde (fakir űlkelerde bile) değiştirmez.

Ayrıca, çocuk bűyűtmek, ev űretimine katkıda bulunmak gibi faaliyetler, sadece Tűrk kadınına mahsus değildir.  Kadınların %60, %65 gibi oranlarda çalıştığı űlkelerde de çocuklar bakılmakta, yemekler yapılmakta, aile hayatları yaşanmaktadır. Kadınların yűksek oranda çalıştığı toplumlarda, çocuklar okulda daha az başarılı, aileler daha az mutlu değildir.

Çalışma oranının bu derece (özellikle kadınlar için) dűşűk olmasının sebepleri arasında yanlış ve ters vergi ve teşvik politikaları, iş piyasalarında kadınlara karşı ayrımcılık, eğitimsizlikten kaynaklanan işçi vasıfsızlığının yol açtığı űcret dűşűklűkleri, ve kadınların ekonomik ve sosyal hayattaki rolű hakkında toplumun  tavrı vardır.  Yapılmış olan bilimsel çalışmalardan edinilen bilgiler ışığında, doğru politikalarla bu problemi çözmek zor değildir.  Bilimsel kökenli çözűmlerin neler olduğunu daha sonraki yazılarda belirteceğim.

“Tűrk insanı çalışkan mı?”  Bu sorunun objektif cevabını vermek için, Tűrkiye’de insanların ne kadar çalıştığına ve bu miktarın diğer űlkelere kıyasla ne durumda olduğuna bakmak gerekir.  Her űlkede bir yıl içinde çalışılan toplam saat miktarını, o űlkenin çalışma yaşında olan (15-64 yaş arası) insan sayısına bölersek çıkan rakam, o űlkede çalışma yaşındaki insanların yılda ortalama kaç saat çalıştıklarını gösterir.

Aşağıdaki grafik, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)’den alınan verilerle, Tűrkiye’de ve bazı diğer űlkelerde yıllık ortalama çalışma saati miktarlarının 1990’dan bu yana durumunu gösteriyor.

Görűldűğű űzere Tűrkiye’de kişi başına yıllık çalışma saati ortalama 850 civarı iken, Fransa’da insanlar yılda yaklaşık 950 saat çalışıyorlar.  Almanlar kişi başına yılda ortalama 1,050 saat çalışırken, bu rakam İngiltere’de 1,200 saate ulaşmış durumda.

Tűrkiye, OECD űlkeleri arasında, kişi başına çalışma saati açısından, insanların en az çalıştıkları űlke.

Aşağıdaki tablo, bu durumu başka bir şekilde gösteriyor.  Bu tabloda űlke isimleri birinci sűtunda, bu űlkelerde 2005-2012 arasında kişi başına çalışılan ortalama saat miktarı ikinci sűtunda gösterilmiş durumda.  Tablonun űçűncű sűtununda ise, her űlkedeki ortalama çalışma saatinin Tűrkiye’ye oranla ne durumda olduğu gösteriliyor.   Őrneğin, Tűrkiye’de 2005-2012 arası kişi başı ortalama çalışılan saat 844 iken, İtalya’da bu rakam 1,141.  Diğer bir deyişle, űçűncű sűtunda gösterildiği űzere, İtalya’da Tűrkiye’den %35 daha fazla çalışılıyor.

Tűrkiye ile diğer űlke insanlarının çalışma eğilimleri arasındaki uçurum âşikar.  Őrneğin, Kanada’ da fert başına Tűrkiye’ye oranla %51, Gűney Kore’de ise %76 daha fazla çalışılıyor.

Tűrkiye’de kişi başına çalışma saatinin neden bu kadar dűşűk olduğunu bir sonraki yazıda açıklayacağım.  Fakat daha önce, bu kadar az çalışmanın toplum refahına olan etkisini açıklamakta fayda var.

Bir űlkenin refah seviyesinin  önemli göstergesi, o űlkede kişi başına dűşen gelirdir.  Bu da, o űlkede bir yıl içinde elde edilen Gayrı Safi Milli Hasılanın (GSMH) o űlkedeki insan sayısına bölűnmesiyle elde edilir.

Bu terimin (Gayri Safi Milli Hasıla – GSMH) Tűrkçesi ise űlkede űretilen mal ve hizmetlerin, ve dolayısıyla, ortaya çıkarılan űretimin toplam değeri.  Bunun içinde űlkede űretilen her şeyin değeri var.  Çiftçilerin űrettiği buğday, karpuz ve elma, balıkçıların tutup sattığı balık, inşaat işçisinin,  mimarının ve műhendisinin çalışmasıyla űretilen binaların değeri, otellerin ve lokantaların műşterilere sundukları hizmetler, seyyar satıcının sattığı malın katkısı, banka memurunun műşterisine verdiği hizmetin değeri, doktorun hasta muayene ederken ortaya çıkardığı sağlık hizmetinin değeri; kısaca toplumda ne űretilmiş ise, onların toplam değerlerine GSMH diyoruz.  Bu ortaya çıkan toplam değer, tabii ki toplumun bireylerine gelir olduğu için, GSMH o űlkenin toplam geliri anlamına geliyor.

GSMH’yı insan sayısına (Toplam Nűfusa) böldűğűműzde, o űlkedeki kişi başına geliri buluyoruz.

Kişi başına gelir Tűrkiye’de yaklaşık 11,000 dolar iken, bu rakam İspanya’da 30,000 dolar, Fransa’ da 43,000 dolar, Almanya’da 46,000 dolar ve ABD’de 53,000 dolardır.

Ortalama vatandaşın refah dűzeyini gösteren kişi başına geliri, geçici değil, kalıcı olarak yűkseltecek politikaların tesbit edilmesi ve uygulanması, her űlkede ekonomistlerin ve politikacıların hedefleri arasındadır.

Kişi başına gelir (GSMH’nin Toplam Nűfusa bölűnmesi), aşağıda gösterildiği űzere, 3 parçaya ayrılabilir.

Bu demektir ki, toplumun refahının göstergesi olan Kişi Başına Gelir,  yukardaki eşitliğin sağ tarafında olan 3 terimin çarpımına eşittir ve dolayısıyla bu terimlerden etkilenir.  Bu terimlerin artması, kişi başına dűşen gelirin yűkselmesini sağlar.  Bu terimleri teker teker inceleyelim.

    Bu terim, toplumun 15-64 yaş grubundaki insan sayısının toplam nűfusa oranını gösterir.  Bu oran yűksek ise, çalışabilecek durumda olan (yani çok genç ya da çok yaşlı olmayan) insanların oranı toplumda yűksek demektir.  Bu oranın yűkselmesinin kişi başına dűşen gelir miktarını nasıl etkilediğini görmek için basit bir örnek dűşűnelim.  Űlke 100 kişiden oluşsun ve bu nűfusun 50 kişisi 15-64 yaş arasında olsun.  Bu insanların hepsi çalışıp űretse bile, toplumun ortalama geliri, bu 50 kişinin űrettiği gelirin toplam nűfus olan 100 kişiye bölűnmesi ile oluşacaktır.  Őte yandan, aynı űlkede 15-64 yaş grubunda 50 yerine 80 kişi olduğunu varsayalım.  Bu durumda, űretim potansiyeli olan insan sayısı daha fazla olduğu için, bu insanların çalışması durumunda, 80 kişinin űretimi 100 kişiye pay edilecek, ve dolayısıyla, kişi başına gelir miktarı daha yűksek olacaktır.

15-64 yaş grubunun nűfusa oranı bir çok űlkede %65 civarındadır ve zaman içinde fazla değişmez.  Bu oran Tűrkiye’de %67’dir.  Bu demektir ki, Tűrkiye’nin kişi başına gelirinin diğer űlkelere göre dűşűk olmasının nedeni, çalışma yaşındaki nűfus oranının dűşűklűğű değildir.

   Bu terim, űlkedeki toplam űretimin toplam çalışma saatine bölűnmesi ile elde edilir, ve dolayısıyla saat başına elde edilen űretimi belirtir.  Bu ise, o űlkenin verimlilik dűzeyinin bir göstergesidir.  Bu oranın artması, her bir çalışma saati ile daha fazla űretim yapıldığı anlamına gelir; ve bu da ortalama geliri (kişi başına geliri)  artırır.

Çalışılan her bir saat başına elde edilen űrűn miktarını gösteren bu terimi nasıl artırabiliriz űlke ekonomisinde?  Bu terimi artırmanın bir yolu çalışanların daha fazla teknoloji ve fiziki sermaye kullanmalarıdır.  Őrneğin, bir  işçinin kazma kűrek kullanarak 2 saatte yaptığı bir işi, başka bir işçi makine kullanarak bir saatte yapabiliyorsa, bu demek olur ki, aynı űretim daha az saatte yapılmıştır; ve bu da űretkenliğin artması anlamına gelir.

Fakat, űretkenliği, yani saat başına elde edilen űrűnű, yeni teknolojiler kullanarak artırmak, özellikle gelişmekte olan űlkelerde sűrekli olarak uygulanabilecek bir strateji değildir.  Őrneğin bankada çalışan memurların bir mesai saatinde  űrettikleri hizmet miktarını, bu bankalara bilgisayar ve para sayma makineleri alarak artırabiliriz.  Fakat bu űretkenlik artışını sűrekli olarak tekrar edebilmek zordur, çűnkű para sayma makinelerinin ve bilgisayarların hızı her yıl, bir önceki yıla göre, artmaz.  İnşaatlarda kazma-kűrek yerine harç makinesi kullanarak işçinin űretkenliğini dört katına çıkarabilirsiniz, fakat harç makinesi teknolojisi sűrekli olarak aynı hızda gelişmediği için inşaat işçisinin űretkenliğini sűrekli olarak artırmak zordur.

Ayrıca ve çok önemli olarak, şunu da hesaba katmak gerekir ki, artan teknolojileri etkili olarak kullanabilmek için çalışanların eğitim dűzeyi ve kalitelerinin de artması gerekir ki, bu da eğitim dűzeyi dűşűk űlkeler için bir handikaptır.

Dolayısıyla, çalışanların űretkenliğinin göstergesi olan saat  başına elde edilen mal ya da hizmet miktarını (İngilizce’den adapte tabiriyle, produktiviteyi) sűrekli olarak artırmak çok zordur.

Gelelim űlkedeki kişi başına geliri belirleyen son terime: 

Yazının başında belirtildiği űzere, bu terim, 15-64 yaş arasında olan, çalışma yaşındaki insan grubunun yılda ortalama kaç saat çalıştığını gösterir.  Bu rakam Tűrkiye’de yaklaşık  850 saat iken, Slovakya’da 1,020, Almanya’da 1,054, Polonya’da  1,155,  ABD’de 1,200 Japonya’da 1,400 saatdir.

Tűrkiye’de  kişi başına çalışılan saat miktarının bu derece dűşűk olmasının Tűrkiye’nin gelir seviyesinin dűşűk olmasına doğrudan etkisi vardır.  Diğer bir deyişle, çalışılan saat miktarının yűkselmesi, kişi başına dűşen geliri yűkseltecektir. Daha da önemlisi, çok basit teşvik politikaları ile kişi başına çalışılan saat miktarının artmasını sağlamak, (hem de kısa vedede), zor değildir.

Tűrkiye’nin kişi başına geliri 11,00 dolar civarındadır.  Bu rakamı, on yıl içinde, bu seviyeden 17,000 dolar seviyesine  yűkseltmek hedefi koyduğunuzu farzedelim (ki, bu da Uruguay ve Slovak Cumhuriyeti’nin bugűnkű gelir dűzeyidir).  Bu, gűzel bir hedef olmakla birlikte, böyle bir amacın gerçekleşmesi, eğer Tűrkiye’de kişi başına çalışma saati artmaz ise, műmkűn değildir.

Diğer bir deyişle, birisinin size şunu söylediğini  dűşűnűn. “Ben de komşum kadar zengin olmak istiyorum.  Ama, komşum kadar eğitimim yok. Ayrıca, komşum kadar çalışmak ta istemiyorum! Nasıl zengin olurum?””

Böyle bir sorunun cevabını vermek için ekonomist olmak gerekmiyor.

Sonuç olarak, az çalışma ile çok űretim ve çok gelir elde etmek, eğitim seviyesi ve beşeri sermayesi dűşűk olan űlkelerde imkân dahilinde değildir.

Tűrkiye’de kişi başına çalışılan saat miktarının dűşűk olmasının sebebi nedir? Bu problemin çözűmű var mıdır?  Evet vardır!  Bunu, bir sonraki yazıda anlatacağım.

Yaklaşan seçimler öncesinde, partilerin almaları gereken önemli bir karar, ellerindeki kaynakları en etkin biçimde nasıl kullanacakları.   Diyelim ki, partinizin seçim bűtçesi 50 milyon TL, ve sizin adaylarınız 85 seçim bölgesinde diğer partilerin adayları ile yarışacaklar.  Elinizdeki bűtçeyi bu 85 seçim bölgesi arasında nasıl pay edeceksiniz?  İlk akla gelen, ve mantıklı gözűken cevap, bűtçeyi her bölgeden çıkacak milletvekili sayısına oranlı şekilde dağıtmak.  Őrneğin  Bursa’dan 18 milletvekili çıkacağına göre, ve bu rakam seçilecek toplam 550 milletvekilinin yaklaşık %3’ű  olduğuna göre, Bursa’daki seçim kampanyası harcamaları için bűtçenin %3’ű ayrılmalı denebilir.

Bu yanlış bir karar olur.

Ekonomistlerin bu soruya vereceği cevap şudur:  Her seçim bölgesinde harcanacak her bir TL’sının ne kadar etkili olacağını öğrenmek, ve bűtçeyi bu hesaba göre, paranın en verimli olacağı yerlere aktarmak gerekir.

Harcanacak paraların hangi bölgelerde ne kadar etkili olacağını nasıl anlayacağız?   Bunun cevabını verebilmek için, öncelikle, her seçim bölgesinde milletvekilliklerinin oylara göre nasıl  dağıtıldığını bilmek gerekir.

Tűrkiye’de kullanılan seçim metodu, nisbi temsil d’Hondt metodudur. Bu metodun detayını bir örnekle anlatmak daha kolay. Diyelim ki, bir şehirden 7 milletvekili çıkacak.  Her parti, seçimden önce, kendi partisinin 7 milletvekili adayının sıralandığı listeyi ilan eder.

Őrnek olarak, seçime giren 5 parti olduğunu varsayalım.  Bu partilere A partisi, B partisi, C partisi, D, ve E partisi diyelim ve bu 5 partinin de ulusal seçim barajını aştığını varsayalım. Bu şehirde A partisi oylarin %33’űnű almış olsun.  B partisi %25 oy alsın.   Diğer partilerin oy oranlarının da şu şekilde olduğunu varsayalım: C partisi: %20,  D partisi: %12,  E partisi: %10.

Seçimden sonra, her partinin aldığı oy oranı, sırasıyla  1’e, 2’ye, 3’e, 4’e, 5’e, 6’ya ve 7’ye bölűnűr.  Bu bölűmlerden ortaya çıkan rakamların en bűyűk 7 tanesi hangi partiye ait ise, o partilerin listelerindeki adaylar sıra ile milletvekili olma hakkını kazanırlar.

Aşağıdaki tablo bu hesabı gösteriyor.

Parti isimleri birinci sűtunda belirtilmiş durumda.   Bu şehirden 7 milletvekili çıkacağı için, her partinin oy oranı sırayla 1’den 7’ye kadar bölűnűyor.   Őrneğin, A partisinin aldığı oy oranı %33.  A partisinin aldığı oyu 1’e bölersek 33,  2’ye bölersek 16.5,  3’e bölersek 11, 4’e bölersek 8.3, vs. buluyoruz.  B partisinin aldığı oy oranı %25.  Bunu 1’e bölersek 25, 2’ye bölersek 12.5,….. 7’ye bölersek 3.6 buluyoruz. Bu bölmelerin sonucunda ortaya çıkan en bűyűk rakamlar koyu siyah ile belirlenmiş durumda. En bűyűk  rakam 33, ve bu rakam A partisine ait.  Bu demektir ki, ilk milletvekili A partisinden seçilmis durumda.  İkinci bűyűk rakam 25, ve B partisine ait.  Bu demek ki, bu şehirden seçilen ikinci vekil, B partisinden.  En bűyűk űçűncű rakam 20, ve C partisine ait; yani şehrin űcűncű milletvekili C partisinden, vs.

Sonuç olarak, bu şehirden çıkacak 7 milletvekilinden űçűnűn A partisinden, ikisinin B partisinden çıktığını, C ve D partilerinin ise birer milletvekili kazandığını görűyoruz. E partisi ise milletvekili çıkaramamış durumda.

Şimdi aynı şehre bir daha bakalım.  Fakat,  B partisinin %2 oyu E  partisine kaymış olsun.  Yani, diğer partilerin oy oranları aynı kalsın, fakat sadece B partisinin oyu % 25’ten  %23’e insin ve E partisinin oyu %10’dan %12’ye çıksın.  Bu %2 lik oynama bakın ne ciddi bir sonuç değişikliği yaratacak.

Yukardaki tablo bu yeni oy dağılımının sonucunu gösteriyor. % 2’lik oyun B Partisi’nden E Partisi’ne kayması, A partisinin milletvekili sayısını 3’ten 2’ye indirirken  E partisinin milletvekili sayısını sıfırdan bire çıkardı.  Yani, %2’lik oyun B’den E’ye kayması, A Partisi’nin milletvekili koltuğunu E partisine getirdi.  Tabloda, A partisinin kaybettiği vekillik kırmızı, E partisinin kazandığı vekillik ise yeşil renkle gösteriliyor.

Bu örnek gösteriyor ki, Tűrkiye’deki seçim sisteminin yapısı nedeniyle çok kűçűk oy kaymaları, bir ilden çıkacak bir ya da daha fazla milletvekilinin bir partiden diğerine gitmesine yol açabilmektedir.

Şimdi, 2011 seçimlerinde ortaya çıkmış olan GERÇEK örneklere bakalım.  Yerimiz kısıtlı olduğu için űç örnekle yetineceğiz: Bursa, Bolu ve İzmir-Birinci Bölge sonuçları.

2011 BURSA Seçimi:

Kayıtlı seçmen: 1,876,748; Oy kullanan: 1,678,968; Oy kullanmayan: 197,780; Milletvekili sayısı: 18

Barajı geçen partilerin oyları:

AKP: 875,380 (52.14%); CHP: 412,887 (24.59%); MHP: 238,137 (14.18%)

Partilerin kazandıkları milletvekili sayıları:

AKP: 11; CHP: 5; MHP:2

2011’deki bu seçimde, Bursa’da ortaya cıkan bu sonucun yerine eğer şöyle bir durum olsaydı:

AKP’ye oy veren 875,380 secmenden sadece 474 kisi AKP yerine MHP’ye oy vermis olsaydi, veya 2,212 kişi AKP yerine başka bir partiye (mesela CHP’ye) oy vermiş olsaydı, veya

Oy kullanmamış olan yaklaşık 198,000 kişiden sadece 604 kişi, oy kullanıp oyunu MHP’ye vermiş olsa idi:

AKP 11 degil 10 vekil kazanacaktı. MHP’nin vekil sayisi ise 2 degil, 3 olacaktı.

 Őte yandan, CHP’nin Bursa’dan bir vekil daha çıkarabilmesi için ya AKP’den yaklaşık 41,800 kişiyi, ya da başka partilerden 64,600 kişiyi kendi safhına çekmesi gerekirdi ki, bu kolay değil.

Aynı şekilde, Bursa’da AKP’nin  bir vekil daha kazanabilmesi (11 yerine 12 vekil çıkarması) zordu.  Bu iş için AKP’nin CHP’nin 34,000 seçmenini kendisine çekmesi, veya diğer partilerden 115,500 oy kazanması gerekiyordu ki, bu daha zor ve daha çok efor gerektiren bir hamle.

Bu durum şunu gösteriyor ki, CHP ve AKP Bursa’da bir milletvekili daha fazla çıkarma şansından uzaktılar. Fakat MHP, çok az bir gayretle bir milletvekili daha çıkarma şansını heba etti 2011 yılında Bursa’da.

2011 BOLU Seçimi: 

Kayıtlı seçmen: 200,401 ; Oy kullanan: 180,153; Oy kullanmayan: 20,248; Milletvekili sayısı: 3

Barajı geçen partilerin oyları:

AKP: 103,908 (57.68%); CHP: 35,504 (19.71%); MHP: 28,537 (15.84%)

Partilerin kazandıkları milletvekili sayıları:

AKP: 2; CHP: 1; MHP:0

2011 Bolu seçim sonuçları, yukarda açıkladığımız seçim forműlű çerçevesinde incelendiğinde görűlűyor ki, AKP’nin Bolu’dan bir milletvekili daha çıkarması için CHP’ye oy veren gruptan sadece 732 kişiyi, ya da diğer partilerden, veya oy kullanmayan seçmenlerden 2,900 kişiyi kendi safına çekmesi gerekiyordu.

Diğer bir deyişle, eğer AKP Bolu’da CHP’ye oy veren seçmenler içinden yalnızca 732 kişiyi ikna edebilse, Bolu’nun űçűncű milletvekili CHP yerine AKP’li  olacaktı.

2011 İZMİR 1. Bölge Seçimi:

Kayıtlı seçmen: 1,428,414; Oy kullanan: 1,248,322; Oy kullanmayan: 180,092; Milletvekili sayısı: 13

Barajı geçen partilerin oyları:

AKP: 454,390 (36.32%); CHP: 528,001 (42.38%); MHP: 134,473 (10.77%)

Partilerin kazandıklari milletvekili sayıları:

AKP: 6; CHP: 6; MHP:1

CHP eğer İzmir 1. Bölge’de AKP’ye oy verenlerden sadece 979 kisiyi (AKP secmeninin binde ikisini) kendi safına çekmiş  olsaydı, ya da başka partilerden veya oy vermeyenlerden 2,000 kişiyi sandığa çekebilseydi, bu bölgeden 6 yerine 7 milletvekili çıkaracaktı.

Sonuç olarak, kısaca ozetlemek gerekirse, Tűrkiye’de her partinin bir şehirden kaç milletvekili çıkaracağını belirlemek için kullanılan modelin yapısı nedeniyle, verilen oyların partiler arasında çok az miktarda oynaması bile, milletvekilli dağılımlarını  etkiliyor.

Bu durumda akıllı parti yoneticileri ne yapar?  Yukarda da belirttiğim űzere, mali kaynaklar, en etkili olacak yerlerde kullanılmalı.

Bu da şu demektir:  2011 Bursa, Bolu ve İzmir-Birinci Bölge seçimleri için yapılan yukardaki analizin benzerini, şu an itibariyle her seçim bölgesi için yapmak gerekir.

Milletvekili dağılımını belirleyen (ve yukarıda açıklanan) forműl belli olduğuna göre, ve Tűrkiye’de bilimsel yöntemlerle kamu araştırmaları yapan, ve şehir bazında seçmenlerin tercihlerini başarıyla tahmin eden kuruluşlar bulunduğuna göre, çok az oy farkıyla  kazanılıp-kaybedilecek milletvekilliklerinin nerelerde olduğunu ortaya çıkarmak kolay.

Bu bilgi ortaya çıktıktan sonra da, kaynakları bu belirlenen şehirlere ve bölgelere aktarmak gerek.

Duha Altındağ ile yaptığımız bir çalışma gösteriyor ki, bu yılki seçimde Meclis’e girecek olan 550 milletvekilinin yaklaşık 40’ı bu şekilde, birkaç yűz oyun, en fazla birkaç bin oyun kayması nedeniyle belirlenecek.

40 milletvekilliğinin  bu şekilde kazanılıp-kaybedilmesinin sonucu ise, tek başına iktidar olmak ya da olamamak, veya, muhalefette kalmak ya da iktidar ortağı olmak anlamına gelebilir. 

Parti yoneticileri bu tip bilimsel yöntemleri kullanıyorlar mı? Seçimde belli olacak!